Netflix’in yaz draması “Zeytin Ağacı” bütün kısımlarıyla yayınlandı. Dizi, üniversiteden arkadaş Sevgi, Leyla ile Ada’nın ani bir kararla çıktıkları Ayvalık seyahatinde yaşananları bahis alıyor. Nuran Cihan Şit’in yazıp Burcu Alptekin’in yönettiği “Zeytin Ağacı”nda başrolleri ise Tuba Büyüküstün, Murat Boz, Fırat Tanış ve Boncuk Yılmaz paylaşmaktalar.
NETFLIX’İN YAZ DRAMALARI
Dizinin konusunu aktarıp değerlendirmeye geçmeden “Netflix yaz draması” sözünü biraz açmak niyetindeyim. Yıllar geçtikçe birçok cinste yerli içerik üretmeye koyulan platform, dönemi güz başından bahar sonuna dek uzatıp yazları da boş geçmiyor. Dönemde aksiyonu bol yahut toplumsal içerik tarafından sınıfı geçen işleri öne çıkarırken yaz aylarında televizyonun klasik mantığına uygun bir biçimde gençlik anlatılarına tartı veriyor. Aşkı merkeze alan bu diziler, nisan mayıs üzere başlayıp uzun mühlet gündemde kalabiliyor.
“Zeytin Ağacı”, gençlik dizisi çizgisinin bir nebze dışında, daha fazla orta yaş öncesi muhasebe ve yeni yollar fantazyası üzere desteklerden hareket ediyor lakin gerek seçtiği (geçtiği) yerler gerek kurulan bağlantının sıcak tabiatı onu da çabuk tüketilir bir esere dönüştürüyor.
Bu cinsten hesaplaşmaların, yıllar sonra buluşmaların veyahut birlikte vakit geçirmenin yaz dramalarında değerli bir yer tuttuğunu belirtelim. Kapanan defterlerin yine açılıp geçmişten sayfaların fön rüzgârına tutulması, kışları tansiyon ve gizem hissini kışkırtacak içerikleri, yazları ise duygusal bir mecrayı besliyor. “Zeytin Ağacı” da bir kırılmanın peşi sıra hayatın kopuk tarafını irdeliyor. ‘Kopuk’tan kastım; kendi içine gömülmüş, konsantre ancak hayat gücünden ve kolektif üretimden uzaklaşmış bir vakit… Kahramanlar kendi yollarına inandıkça, bölünmüş yollardan seyrettikçe onları var eden ve bir ortada tutan güçten yoksun kalıyorlar. Yaz tatili tam da bu gücün, diğer bir deyişle o güne kadar çeşitli vesilelerle bastırılmış şen ya da buruk hayatın bulduğu çatlaklardan sızmasını sağlıyor.
Netflix’in gönül bağlarını muvaffakiyetle paylaştırdığını görüyoruz. Dönem ile dönem dışında aşikâr bir yayın siyaseti izliyor platform. Mesela dönem aşklar milim şaşmıyor! Aksiyon dizilerinde sevgilileri buluşturan, yeniden toplumsal içerikli dizilerde tansiyonlu aşklar öne çıkıyor. Yazlara ise bol öpüşmeli, sonra tekrar hatırlanmalı yaz aşkları ve hesaplaşma aşkları düşüyor. Uçucu veyahut uçanı geri çağıran bağlantılara çoklukla yaz dizilerinde rastlıyoruz.
RAKI BALIK AYVALIK, YOK ARTIK!
“Zeytin Ağacı”, üç “başarılı” bayanın ömründen kesit sunmakta. Babasını kanserden yitiren Ada (Tuba Büyüküstün) Brüksel’de değerli araştırma topluluklarına kabul alacak kadar başarılı bir genel cerrahtır. İnşaat mühendisi eşi Selim (Serkan Altunorak) ile memnun bir evliliği vardır. Sevgi (Boncuk Yılmaz) müvekkilleri ortasında mekik dokuyan sıkı bir avukattır. Büsbütün mesleğine odaklandığı için hayatı ıskalamaktadır. Leyla (Seda Bakan) ise varlıklı kocası ve oğlu Sarp ile para kazanmaya gerek duymadığı konforlu bir ömür sürmektedir. Psikoloji eğitimini son sınıfta bırakmış, rahat şartlara alışmıştır.
Sevgi, kanser tedavisi gerileyince Ada tarafından ivedilikle yatırılır. Nedir ki farklı şeyler denemek niyetindedir. İnternette gördüğü bir ilanın peşinden Ayvalık’a sürüklenir. Alternatif tıpçı Vakit (Fırat Tanış), “köken aile açılımı” isminde bir yolla danışanlarının geçmişteki yaralarıyla yüzleşerek mahzurları aşmasını sağlamaktadır. Ada’nın karşı çıkmasına karşın Ayvalık’a giden Sevgi, bu mistik tedavinin yararını görünce hukuk ofisini ve o dayanılmaz iş temposunu bırakıp annesiyle Cunda’da bir taş meskene yerleşir. Onu kocası iflas edip kaçtığı için oğluyla bir başına kalan Leyla takip eder. Son olarak Ada da arka arda darbeler yer. Selim’in kendisini aldattığını öğrenir, üstüne, bir bakanın ameliyatına girip vahim bir yanılgı yapınca işten çıkarılır. Ada, Ayvalık’ta rastladığı eski aşkı Toprak’a (Murat Boz) yanlışsız bir seyahate çıkmıştır. (Eh, hepimiz toprağa dönmüyor muyuz?)
. AYVALIK’TA TOSTA ‘AYVALIK TOSTU’ DENİR Mİ? TOST TOST DEDİĞİN HİÇ AYRANSIZ YENİR Mİ?
“Zeytin Ağacı”, bir asla dönüş, özü arayış kıssası, münasebetiyle Ayvalık kökleri bir biçimde Ege’ye uzanan bayanlar için turnusol fonksiyonu görüyor. Her üç bayan da kendini tanıdıkça hem yolun geri kalanını haritalandırmaya çalışıyor hem arkadaşlarıyla münasebetini belirliyor. Bazen hırçınlaşıp bazen birebir divanda buluşarak acılarını satıyorlar. Konuşmadan birbirini anlamanın, sıcak dostluğun mükâfatını aldıkları Ayvalık, Fiko’nun meyhanesi, Vakit’in alternatif tıp merkezi ve elbette mimarisiyle büyüleyen taş mesken, giderek sığınak daha çok da bir taktik çadırı hâlini alıyor.
Ayvalık bu istikametiyle bir dönüşümün doğal yatağı… Yanılgıyı değilse bile taklidi, kendini avutmayı kaldırmayan; kermeleri itinayla kaldıran ama saplı dikenleri birden çeken bir hastane… Sanırsınız Bergama!* Vakit’in yeri, meyhane, konutlar, sokaklar, deniz… Su ile karanın, şen ile buruğun çelişkisi, vefat ile hayatın onulmaz ikiliğini çağrıştırarak bir terapi sunmakta kahramanlarımıza.
Ayvalık ve Cunda’nın terapi merkezi olmasından kelli şikayetlerin dinlenmesi de kaçınılmaz. Vakit Bey’in terapileri dışında marazın kaynağı ile belirlenmesi, bir çeşit “görüntülenmesi” kaçınılmaz. Ada’nın eski aşkı Toprak’a rastlaması, Leyla’nın firari kocasının metruk bir meskenden fırlaması buranın külfetlerin terk edildiği değil, tersine travmalarla yüzleşilen yer olduğu istikametindeki kanıyı güçlendiriyor. Burada inzivaya çekilmek, yabancı kalmak yarar etmez. Elhasıl Ayvalık’ta tosta Ayvalık tostu denmez!
ZAMAN’E ŞARLATANLIKLARI MI?
Dizinin elbet en tartışmalı kısmı Vakit Bey’in tedavi formülü. Vakit Beyefendi bunun bir tedavi olmadığını ve yüzleşmenin insan sıhhatinde yalnızca destekleyici bir rol oynayacağını ileri sürse de tam teşekkül bir yer işletmesi, gizemli hal ve tutumları, şak diye teşhis koymasıyla ortalığı biraz bulandırıyor doğrusu. Toplumsal medyada dolaşan bir görüntü var tahminen denk gelmişsinizdir. Bir televizyon kanalında öğlen nesli programına çıkan beyefendi bel fıtığı uzmanı… Bir hasta yürüyor podyumda ve adam şak diye ‘arızalı’ omurları saymaya başlıyor: “L4, L5, S1… Arızalı ablam, çabucak mr’ını çektirip getirebilirsin!” Vakit Beyefendi de danışanının elini tutuyor, ruhunda bir yerlere dokunuyor. Bu hiç elbet elle muayene! Daha geniş tetkiklere gereksinim duyulduğunda danışan bu kere Vakit’in yanına ilişiyor (neyse ki yer minderinde falan oturmuyorlar) ve bu küme terapisinde kendisi üzere külfet yaşayanlar ortasından rastgele birilerini seçip kendini ve geçmişini temsil etmesi için podyuma çıkarıyor. Bu metot şöyle bir ileti da vermekte: herkes birbirinin zehri ve panzehiridir. Bu insanın toplumsal tarafına enteresan bir gönderme ve dizide geçmiş, aile vurgularının ötesinde ayağın basıldığı yere, nefes alınıp verilen atmosfere de bir mana atfetmekte.
Yine de bu tahlilin maddi desteklerden uzak olduğunu görüyoruz. Ada bu mistik gayret karşısında bilimi savunmaya koyuluyor. Vakit’in bilim dışı duruşuna işaret ediyor lakin bu mesnetsiz omur saptamaları kadar psikoterapide önerilenlerin de ‘bildiğimiz anlamda’ bilime uymadığını, disiplin tarafıyla belirli bir tutarlılık sergilese dahi doğrulanıp yanlışlanamadığını hatırlatmak gerekiyor. Öyleyse Leyla’ya “sen psikoloji terksin, bunlara nasıl inanırsın” sitemi de pek gerçekçi sayılmaz. Leyla psikolog olsa kendi yazıhanesinde fatura kesecekti, Vakit Beyefendi beğenilen bir yazlık yerleşim bulmuş, çiftliğini kurmuş. Alışılmış burada farklı bir ayrıntı Vakit Bey’in giysi kuşamı ile kazandığı “kasıntı” imgenin gündelik hayatının olağan kılınışıyla az çok dengelenmesi. Gündüzleri geçmişe seyahat eden ve ettiren ismiyle müsemma Vakit iş çıkışı maç seyrediyor, rakı içiyor. Ortada beylik laflar etse de iş dışında iş konuşmuyor. “Yarı zamanlı”, daha yanlışsız bir sözle “profesyonel” bir bilge var karşımızda. Bu profesyonellik bize terapi bilgeliğini de hatırlamıyor mu? Görerek, saptayarak, önererek herkes bilge olur! Kemal Sunal’ı analım: “Sen de paşasın, ben de paşayım. Gel öpeyim!”
. EKSİLER, ARTILAR, AĞACIN DALLARI
“Zeytin Ağacı”nın içeriğine girişte değinmeye çalıştım. Netflix’in duygusal bir yaz draması; âşıkları kavuşturmalı, geçmişe uzanmalı, bol ağlamalı gülmeli… Mistik tarafı ile aileleri ve jenerasyonları ularken hisleri ateşliyor. İçerik böyleyken bu türlü biçimi ele alalım. Aşina olduğumuz hamur nasıl yoğrulmuş, fırından nasıl çıkmış bir bakmak lazım.
Öncelikle Netflix’in Türkiye ortak imallerinde içerik siyasetini değiştirmese de (diğer bir deyişle ülkedeki siyasal iklime ahenk sağlasa da) çıplaklık bariyerini bir adım ileri taşıdığını söyleyebiliriz. Aşikâr bir erotizm gözleniyor “Zeytin Ağacı”nda. Örneğin Serkan Altunorak’ın mabadını görüyoruz ya da ameliyat geçirmiş bir göğüs, model babında birkaç sefer ekranda beliriyor. Bunların ötesinde platform dizilerinde sıkça rastladığımız “küvete birlikte girme” ritüeli yeniden çıkıyor karşımıza. Dizide erotizm kumsalda sevişme, dikiş atarken öpüşme üzere epey tanıdık fakat iç gıdıklayıcı sahnelerle destekleniyor.
Dizinin anlatısına yönelik birkaç kelam etmeli. Geri dönüşlerden başlayalım. 1910’lardan 90’lara kadar birçok vakte ve Girit’ten Erzincan’a, Toroslara birçok yere dönülüyor. Sürgün, bayan cinayeti, zelzele üzere birçok sarsıcı olay izliyoruz. Dizide köklere dönüldüğü için bu dönüşlere dair “ihtiyaç” diyebiliriz. Yanı sıra dönüş sahneleri girişlerde çok kısa alınarak tempoyu da olumsuz etkilememiş. Bununla birlikte metaforların zayıf kaldığını ve dizideki gizemli yorumları güçlendirmediğini söyleyebiliriz. Şu kolay sembolik yol izlenmiş, görülen birinci tabeladan sapılmış: “Ayvalık, Ayvalık’ta ne var? (…) -Zeytin. (…) Kökümüz nedir? (…) -Aile. (…) Aileyi zeytin üzerinden açıkla… (…) -Zeytin Ağacı!” Dizide bu geri dönüşleri ve çıplak kalmış mistik tarafı pekiştirmek iç konuşmalara ve açıklayıcı sese bırakılmış. Tuba Büyüküstün konuşuyor. Bazen kendi hislerini lisana getiriyor bazen durumları açıklıyor, bazen de aile köken yorumlarına giriyor. Bu yorumlar bir mühlet sonra sıkmaya başlıyor. Tıpkı şeyi on farklı biçimde söyleyince daha yeterli anlaşılmıyor!
“Zeytin Ağacı” hayatın doğal akışına fazla muhalif kaçmayan, hani bu noktada insafını koruyan lakin tesadüflere ve sürprizlere bağlılığını da bildirmiş bir imal. Ada’nın eski sevgilisine rastlaması, Leyla’ya Girit’te arsa kalması “Netflix’in doğal akışı” ile açıklanabilecek şeyler. Yeniden de bu danışıklı halin dışında ufak tefek uygunsuzluklar yok değil. Bir genel cerrah olan Ada’nın başına estiği anda atlayıp tatile gitmesi mümkün müdür? Daha değerlisi elleri titreyen bir cerrahın ameliyata girmesi, cerrahlık mesleğini sürdürmesi ne kadar gerçekçi? Ülkenin en âlâ hastanelerinden birinde çalışıyor, yurtdışında en düzgün konseylere kabul alıyor. Konsey iki yıl çocuk sahibi olmamasını kaide koşuyor ancak elleri titreyen bir cerrahı hiç sorgulamıyor mu? Haydi Belçika’da teorik bir çalışma yürütecek diyelim. Ellerinin titrediği bilinen, daha evvel kayıt altına alınan bir tabip nasıl oluyor da bir bakanın ameliyatına giriyor? (Bakanın canı daha kıymetli olduğundan değil, hastane idaresi soruna o denli yaklaşacağı için vurguluyorum. Yani bir manada vurgu bana değil, tertibe ilişkin.) Ada ameliyatta bir damar kesiyor, ortalık kan revan tabii!
Dizinin artısına geçtiğimizde, en temel artısının sadeliği olduğunu görüyoruz. Geri dönüşlere, tüm o öykülere, metafizik çerçeveye rağmen vakitle ve döngüsellikle tüm sıkıntılar hallediliyor. Vakit ve döngüsel ömür temasının, aile bağlarının Netflix yayın programında değerli bir yer doldurduğu bilinmekte. Platform fanteziyi ömrün içine yerleştirirken kurguyu da alternatifler üzerinden çeşitlendirmekte ve ideal-reel çatışmasından faydalanmakta. Biyolojik ailemizi seçemesek ve geçmişteki aksiyonlarımızı, tavırlarımızı değiştiremesek de daima bir satır başı, bir soru işareti ve üç nokta var Netflix dramalarında. “Zeytin Ağacı” da bu tecrübeden hissesini almış, sadeleşmiş elbet.
Sevgi’nin annesi Muko (Füsun Demirel) ile yerleştiği konak kısa müddet evvel yitirdiğimiz Erden Kıral’ın 12 Eylül öncesi süreci sembolik bir üslupla yorumladığı “Av Zamanı” sinemasındaki konağa benziyor. Bilhassa içi, odaların ve salonun pozisyonu sinemadaki karakterin yalnızlığını yansıtırken “Zeytin Ağacı”nda bu yalnızlık paylaşılmış ve ağaçlar içindeki konak bir bakıma şenlenmiş. Bu iki yapının benzerliği Cunda Adası’nın sığınmaya müsait, izole fakat biraz bağlı, uzak fakat biraz yakın mimarisini ve coğrafyasını da pekiştiriyor.
. TUBA BÜYÜKÜSTÜN’DEN NESRİN CAVADZADE YARATMAYI NASIL BAŞARDINIZ?
Bu başlık altında oyunculukları anmak istiyorum. Başlığa sebep Büyüküstün’ün gece vakti denizde geçen bir sahnesi… Sahnede Toprak ile yakınlaşan Ada’yı profilden görüyoruz. Ortam karanlık ve Büyüküstün’ün yanaklarından su akıyor. Profilden ve yanaklarından su akan bir Büyüküstün Nesrin Cavadzade’ye çok benziyor! Ki tahminen ben denize girsem ve yanaklarımdan su damlaları süzülse tahminen ben bile benzerim Cavadzade’ye! İşin latifesi bir yana Büyüküstün üç arkadaş ortasında zayıf bir oyunculuk sergilemiş. “Çemberimde Gül Oya”da yan rolüne rağmen göz doldurup kendini göstermişti lakin sonrasında durağan ve renksiz bir hâl aldı. Televizyonun tabiatı bunu gerektiriyor. Sinemalarda de bu cins roller yazılıyor Büyüküstün’e. Çoklukla acılı roller… Bir karizması olduğu yadsınamaz ancak yeteneğini işleyemediğini, risksiz roller hasebiyle potansiyelinin altında kaldığını görüyoruz. Büyüküstün “yüzü güzel” diye aşikâr bir kategoriye sığdırılacak bir oyuncu değil lakin fazlasının peşinden koştuğunu da söyleyemeyiz.
Seda Bakan ve Boncuk Yılmaz. Dizideki başka iki bayan; biri sevinçli biri ağırbaşlı… Büyüküstün de ikisinin gücü ortasında köprü kurmuş, kâh oraya kâh oraya kayıyor. Yılmaz da “güzel ve acılı kadın”ın ikinci basamağına geçip “güzel ve tamamlayıcı kadın” limanına demirlemiş. Hâlbuki karakteristik bir yüzü var. Karpuz Kabuğundan Gemiler yapıldı ve Yılmaz o gemilerden birine atlayıp gitti âdeta. Seda Bakan ise Behzat Ç.’ye kadar pek ortalarda görünen bir oyuncu değil. Büyüküstün ve Yılmaz’ın bilakis mesleği sessiz ve derinden ilerledi. Bakan 60’larda yaşasa yardımcı rollerde izlerdik kendisini. “Komik” o… Sesi, öykünüşü, sahnedeki duruşu ile tastamam bir “komik”. “Zeytin Ağacı”nda karakteri âlâ işlenmiş. Çapkın ve varlıklı eşine neden âşık olduğunu vurguladığı sahneler pek oturmamış lakin Bakan o uyumsuzluğunu komikliğiyle örtüyor. Dizide cinselliği daima lisana getiren de Bakan.
Erkeklere ve yan rollere gelirsek. Murat Boz baygın bakışlarının ötesine geçmemekte ısrar ederken, Serkan Altunorak da tutuk bir performans sergilemiş. Karakteri çok zayıf çizilmiş. Hikayesi güzel, kendisi zayıf… Fırat Tanış ve İstek Kocaoğlu’na da değinmeli. Tanış, platformların Orhan Aydın’ı olmaya meyletmiş anlaşılan! Daima öğüt veren, hürmet bekleyen pozisyonunda. “Kulüp”te bile berbat karakterine karşın paka çekildi. Vakit Beyefendi rolü ise insanı doyuracak bir rol değil doğrusu. Kocaoğlu da ana kıssayı desteklemiş, Ege’de meyhane açmış Adanalı rolünde. Lakin ötesine geçmemiş.
. Füsun Demirel’i anmadan geçmeyelim. Demirel deneyimli, dahası kıymetli bir oyuncumuz. 80’lerden itibaren girdiği rollerle bir boşluğu doldurdu. Günümüzde anne rolleri yazılıyor Demirel’e, birinci bakışta sönük, minimum oyunculuk isteyen bir karakter izlenimi alıyoruz bu tip annelerden. Fakat usta oyuncu kendi kimliğinden de katıyor role, fazladan his veriyor, canlandırıyor. Merkezdeki oyunculardan Demirel’in Muko’su ve samimiyetin harcı…
GÖLGESİNE UZANIP TABLET AÇMALIK!
Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: “Zeytin Ağacı” bir yaz dizisi, çekirdek eşliğinde güzel masraf. Tablet açtırır, hamağa, çekyata uzandırır. Fazlasını beklemek gerçek olmaz. Hele ayçiçeği yerine zeytin çekirdeği çitler, döngüsel, çetrefil bir kıssa umarsanız hayal kırıklığı ve diş ağrısı kaçınılmaz olur. Buna rağmen akan, kapıları zihniniz yerine konutunuzun salonunda, cereyan yapsın diye açıp serinleten bir dizi. Acılardan, dramlardan süzülmüş bir yaz seyirliği…
*Bergama Antik Kenti’nde (Pergamon’da) eski çağlarda sıhhat yaradanı Asklepios’a adanmış bir hastane (Asklepion) yapısı bulunduğu ve bugünkü kompleks mantığında hizmet vererek bölge insanına şifa dağıttığı bilinmektedir.