Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 7 bölgesinde de sarsıntı tehlikesi olan Türkiye, 780 bin kilometrekarelik toprak kesiminde 3 iklim yaşatıyor. Her iklimde ise kendi karakterine has inşaat gereçleriyle yükselen yapılar asırlardır varlığını koruyor. Lakin nüfusun süratle artması kentleşme konusunda birtakım istikrarları değiştirdi. 100 yıl evvel tek tük apartman olan kentlerdeki esas, istisnaların gölgesinde kaldı. Mega kentlerde ise durum çok daha karmaşık bir hal aldı. Özellikle cam dış cephe kaplaması olan gökdelenlerin gölgesindeki İstanbul, İzmir ve Ankara, yaz aylarında ‘sıcaklık’ şikâyetlerinin en çok yaşandığı vilayetler haline geldi. Bunun da bilimsel bir açıklaması, şimdi kanıtlanmamış bir de tahlili var. Peki Columbia Üniversitesi’nin bu ‘zikzak’ projesi sahiden de klimaları kaldırtıp iklimi düzeltir mi? Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Kutluğ Savaşır, dış cephe kaplamasının kentin iklimine ve konutun iç sıcaklığına tesirini Milliyet.com.tr’ye anlattı.
CAM KAPLAMALI YAPILAR İKLİMİN DÜŞMANI MI?
New York Belediye Başkanı Bill de Blasio, temmuz ayında yaptığı bir açıklamada New York kenti için, “Cam ve çelikten yapılmış gökdelenlerin artık kentimizde yahut Dünya’mızda yeri yok” demişti. Blasio’nun bu açıklaması birkaç ay evvel bilimsel çalışmalarla kanıtlanan bir katliamın dışa vurumuydu. Çünkü cam kaplı ve LED ışıklarla süslenmiş gökdelenler yalnızca New York için sorun teşkil etmekten çıkmış, tüm dünyada iklimi ve doğayı bozan yapılar haline gelmişti. Kentlerin çok büyümesi ve dev inşaatların süratle ilerlemesi nüfus yoğunluğunu artırmanın yanında, bölgedeki ısıyı artırıyor ve rüzgâr yapısını da değiştiriyor. Yani kentlerin iklimini beşerler ‘camlarla’ bozuyor.
Yapılan araştırmalara nazaran cam giydirme, gökdelenlerin güneş ışığının bir kısmının içeri girmesine neden olurken, bir kısmını da yansıtarak mercek tesiri yapıyor. Araştırmada yerleşim yeri ile çabucak yanı başındaki yeşillik alanda sıcaklıklar ölçüldü. Termometredeki sayılar mevsimsel değişikler gösterse de, yeşillikten mahrum ve cam kaplı yapıların bulunduğu yerleşim alanında, olması gereken sıcaklıktan en az 5 derece fazlasını gösteriyordu. Yani kentleşme dünyayı ısıtıyordu. Pekala yaşamak zorunda olduğumuz dev yapılar dünyaya ne kadar ziyan veriyor? Zararsız yapılar inşa etmek mümkün mü? 2’nci sorunun yanıtı, geometrinin derinliklerindeki ‘zikzaklarda’ saklı!
İZMİR’DE ARTIK ÇİN SEDDİ VAR!
New York dünyanın en güçlü finans merkezlerinden biriydi. Hatta dünyanın ekonomik olarak en güçlü kenti de tekrar New York olduğundan cam kaplı ve onlarca kat yüksekteki ofisler kentin vakitle değişen tabiatına ahenk sağlamıştı. Ancak 1900’lerin başında İzmir şimdi New York’un ‘dokusuna’ bürünmeye hazır değildi. 20. yüzyılın başlarında ABD’nin New York ve Chicago kentlerinde birbiri gerisine yükselmeye başlayan gökdelenler kısa müddette dünyanın farklı kentlerinde de inşa edilir olmuş olsa da, günümüzde Avrupa’daki en çok gökdelene sahip ülke Türkiye! Türkiye’deki gökdelen sayısının 417 olması ise elbette bir şeyleri etkiliyor. Doç. Dr. Kutluğ Savaşır, doğaya yapılan her müdahalenin bir tesiri olacağına dikkat çekerek, rüzgârın İzmir’deki ‘Çin Seddi’ni andıran kentleşme münasebetiyle doğal halde ilerleyemediğine dikkat çekti. Yüksek ve cam kaplı yapıların meydana getirdiği aksilikler İzmir’de de hissediliyordu.
Doç. Dr. Savaşır, “Doğaya yapılan her müdahalenin az yahut çok tesiri vardır. Fakat birkaç katlı ahşap, taş tuğla yahut kerpiç gereçli yapıların tabiata tesiri, çok katlı betonarme yahut çelik karkas yapıların yanında yok denecek kadar azdır. Buna en hoş örnek İzmir’de yaşanan imbatın iklimi yumuşatıcı tesiridir. İmbat denizden karaya gerçek esen melteme İzmir’de verilen isimdir. Yazın serinletir, kışın sıcak hava getirir. 100 yıl evvelki İzmir kıyısındaki yapıların en fazla 2 katlı taş duvarlı ve bahçeli ayrık nizam yığma yapılar olduğu düşünüldüğünde bu imbat kentin içlerine kadar ilerleyebilir ve büyük bir alanı etkileyebilirdi. Halbuki günümüzde tüm kıyı 8-10 katlı betonarme ve bitişik nizam yapılarla güya bir Çin Seddi üzere kapanınca imbat rüzgârının bir art sokaktaki yapılarda bile hissedilmesi mümkün olmuyor. Tabiattan elde edilen materyalin etrafa ziyanlı tesiri yapay materyallere nazaran çok azdır” diye konuştu.
HER BÖLGENİN KENDİNE HAS MATERYALLERİ VAR
Dubai’deki Burj Khalifa (Halife Kulesi) 828 metre yüksekliğiyle, cephesi camla kaplı, dünyanın en yüksek yapısı. Doç. Dr. Kutluğ Savaşır yüksek ve cam kaplı yapıların etrafına verdiği ziyana değindi. “Bu tip yapılarda hem direkt olarak güneşten gelen hem de çöl kumlarından ve etraftan yansıyan gün ışığı cam cepheden içeriye girmek ister. Şayet tedbir alınmazsa yerin içi dayanılmaz derecede ısınabilir. Bu nedenle giydirme cephelerde kullanılan camlar özel metal folyolarla kaplanır. Böylelikle kızılötesi ve morötesi ziyanlı ışınların yarıya yakını içeriye giremeden yansıtılır. Yansıtılan bu ziyanlı ışılar etraf parsellerdeki yapılara yönelir. Cam kaplamalı giydirme cepheler bulunduğu yapının ısıl performansı için olumlu, etraf yapılar için bilhassa yazın olumsuz tesirlere sahiptir” diye konuşan Doç. Dr. Savaşır, Türkiye’deki yapıların her bölgede kendi iklimine uygun değişiklik gösterdiğini ‘deprem’ ayrıntısına dikkat çekerek şunları anlattı:
“Türkiye bir sarsıntı ülkesidir ve yapı ne kadar ağır olursa sarsıntının tesiri o kadar artar. Biz mimarlar da bu sebeple yapıları hafifletmek isteriz. Cam giydirme cephelerin gökdelenlerde, tuğla yerine uygulanma nedenlerinden biri de budur. Lakin gökdelen özelinde olaya yaklaşmazsak, az katlı yapıları ele alırsak her dış cephe kaplaması uygun olabilir. Fakat sürdürülebilir mimarinin gereği olarak lokal materyal kullanımı hem ekonomik olması hem de ekol yaratmak ismine tercih edilebilir. Bodrum meskenleri, Alaçatı konutları, Foça konutları, Safranbolu meskenleri denilince bölgede bulunan lokal materyalle tüm cepheler arasında bir dil birliği oluşur. Ayrıyeten mermer, granit üzere kâgir (kârgir) materyaller doğal yapı gereçleridir. Bu gereçlerle cephe kaplaması yapıldığında bir ölçü ısıyı bünyesinde depolayabilir. Yüzeyi pürüzlü ise ayna üzere yansıtmaz. Etrafına ısı yayan bir kaynak üzere davranmaz.”
ZİKZAKLAR İSTANBUL’A DA GÖZ KIRPIYOR
Cam kaplı gökdelenlerin bozduğu doğal sıcaklıklar ve rüzgâr akışı, duvarlara zikzak biçimler eklendiğinde olması gereken düzeylere daha da yaklaşıyor. Bu zikzaklar, global sıcaklıklar artarken, çok ısınmış bir binayı soğutmaya yardımcı olabiliyor. Sadece birkaç santimetre genişliğindeki zikzak haller, günlük ortalama duvar sıcaklıklarını birkaç santigrat derece düşürebiliyor. Şimdi sıcaktan bunaltan ve yakıcı güneşi üzerinde hissettiren cam binalar, global gücün yaklaşık yüzde 40’ını tüketiyor ve global karbondioksit emisyonlarının üçte birinden fazlasına neden oluyor. Bunun büyük bir kısmı tekrar camların dezavantajlarından etkilenen dev gökdelenlerin iç yerlerini soğutmak için kullanılan klimalardan geliyor. Araştırmacılar da bu sorunun farkında olduğundan uzun yıllar, güneşin gücünün daha fazlasını yine yönlendirebilen dizaynlarla bu güç yükünü azaltmanın yollarını aradı. Camların yansıtıcı sinemalarla kaplanması içerideki klima muhtaçlığını azaltmış olsa da, dışarıdaki sıcaklıkları yaklaşık 5 derece yükseltmişti.
Columbia Üniversitesi’nden materyal bilimci Yuan Yang, dikey duvarların soğutulmasının daha sıkıntı olduğunu söylüyor ve bunun nedenini, duvarların yalnızca uzaya hakikat bakmamaları, tıpkı vakitte yerden ısı emmeleri olduğunu açıklıyordu. Yang’ın takımı, dikey yüzeyi oluklu hale getirerek ve yüzeyleri farklı gereçlerle kaplayarak (aşağıya bakan daha yansıtıcı malzemeler ve üste bakan daha yayıcı malzemeler) duvarın klâsik düz bir duvara nazaran daha az ısı emebileceği hipotezini ortaya koydu. Sıcak bir günde klâsik ve zikzak duvarların yerden ne kadar ısı kazandığını karşılaştıran simülasyonlar, ortalama farkın yaklaşık 2,3 derece olduğunu ve bu farkın günün en sıcak saatlerinde 3,1 dereceye yükseldiğini keşfetti. Bu fark, İstanbul Maslak’ta ve çabucak yanındaki Belgrad Ormanı’nda ise neredeyse 10 dereceye çıkıyordu. Peki ancak nasıl?
Columbia Üniversitesi’ndeki değerli ‘zikzak’ projesi, tahminen de bozulan iklimi tekrar düzgünleştirmeye atılacak bir adım olabilir. Lakin iklimi bozan yapılar artık sırf Amerika kıtası için sorun değil. Mega kent İstanbul da, değişen dengelerin beden bulmuş hali. Bu fark, düz duvarlarda 5 derecenin de üstüne çıkıyor. Cam binaların, gelen ışığı yansıtması sonucu etrafındaki sıcaklık 3 derece yükseliyor. Beton ve asfalt kaynaklı sıcaklık farkı da hesaba katıldığında kentleşmenin iklim üzerindeki tesiri çok daha net anlaşılıyor. 33 derece olan sıcaklık Maslak’ta ortalama 42-45 derece aralığında, çabucak yanı başındaki Belgrad Ormanları’nda ise 32 derece hissediliyor. Münasebetiyle ortaya 10 derecelik sıcaklık farkı çıkıyor ve bu da bunaltıcı kentlerin kurulduğuna işaret ediyor. Günün birinde dev gökdelenler, geometrinin zikzaklarıyla giydirilir mi bilinmez ancak iklim değişikliğinin dünyamızı farklı bir geleceğe taşıdı kesin. Ne olursa olsun, zikzaklar tahminen de daha doğala yaklaşmak için bir yerlerden dünyamızı korumak isteyenlere göz kırpmaya devam edecek.