Mevlid’in en eski nüshası Amerika’dan çıktı: İşte medeniyetin en eski yazması

Süleyman Çelebi’nin Peygamber sevgisini mısralarına adeta zerk ettiği “Vesilet’ün-Necat” isimli mevlidi, yüzyıllardır yalnızca Anadolu’da değil dünyanın çabucak her yerinde çeşitli vesilelerle okunuyor: Hz. Muhammed’in (sav) doğum günü başta olmak üzere mübarek gün ve geceler ile sünnet, askere uğurlama, vefat ya da evlenme üzere pek çok merasimde gönüllere dokunuyor.

EN FAZLA ÇOĞALTILAN ESER

Süleyman Çelebi’den evvel ve sonra bu çeşitte onlarca eser yazılmış olmasına karşın mevlid denildiğinde akla onun yapıtı geliyor. Ayrıyeten hiçbiri onun “Mevlid”inin eriştiği şöhrete ve tesir alanına ulaşamamıştır. Kaleme alındığı 1409 yılından itibaren halk ortasında o kadar beğenilip sevilmiştir ki, Türk edebiyatının en fazla istinsah edilen, yani çoğaltılan yapıtı olmuştur. Kütüphanelerde ve özel koleksiyonlarda bulunan “Mevlid” yazmalarının sayısı, öteki hiçbir yapıtla karşılaştırılamayacak kadar fazladır.

Yüzyıllardır yalnızca Anadolu’da değil dünyanın çabucak her yerinde çeşitli vesilelerle okunan Süleyman Çelebi’nin “Mevlid”inin en eski nüshası Amerika’daki Michigan Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulundu. Prof. Dr. M. Fatih Köksal ile Prof. Dr. Rıfat Kütük’ün bir makaleyle bilim dünyasına duyurduğu el yazmasında Süleyman Çelebi’nin bugüne kadar bilinmeyen altı şiiri de yer alıyor.

Prof. Dr. nMehmet Fatih nKöksal

MEVLİD’İN EN ESKİ EL YAZMASI

Elimizde “Mevlid”in müellif nüshası, yani direkt Süleyman Çelebi’nin kaleminden çıkmış bir versiyonu yok. Bugüne kadar bilinen en eski nüsha yapıtın yazıldığı tarihten bir asır sonra, 1510-11’de kopyalanan ve “Ayasofya nüshası” olarak tanınan el yazmasıydı. Fakat yakın vakitte mevlid metinleri ve etrafında oluşan kültür üzerine kıymetli çalışmalar yapan Kültür Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. M. Fatih Köksal ile Atatürk Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Rıfat Kütük, Süleyman Çelebi’nin mevlidinin en eski nüshasını tespit etti ve “Divan Edebiyatı Araştırmaları” mecmuasının son sayısında yayınlanan makaleyle bilim dünyasına duyurdu.

Michigan’daki en eski yazma sayesinde yapıtın asıl ve tam ismini birinci kez öğreniyoruz. Süleyman Çelebi yapıtının ismini “Vesiletü’n-Necat” olarak ansa da bu yazmaya nazaran asıl ve tam ismi “Kitabu Vesileti’n-Necat fî Mevlidi Eşrefi’l-Mevcudat”tır.

Prof. Dr. nRıfat Kütük

15. YÜZYILIN BAŞINA AİT

Amerika’daki Michigan Üniversitesi’nde bulunan 61 yapraklık el yazması, müelliflere nazaran mevcut “Mevlid” nüshalarının en eskisi. Siyah mürekkeple ve Selçuklu karakterinde harekeli, hoş nesih çizgili yazmanın çoğaltılma tarihi ve kâtibi belirli değil. Lakin yazı, kağıt, tezyinat ve imla özelliklerinden yola çıkan Köksal ve Kütük, Michigan’daki yazmanın Ayasofya nüshasından çok evvel, yapıtın yazıldığı tarihe yakın bir vakitte, yani 15. yüzyılın başında kopyalandığını belirtiyor. Ayrıyeten bu sürecin Süleyman Çelebi hayattayken ve saray için yapılmış olabileceğini de ihtiyat kaydıyla belirtiyorlar.

MEVLİD’İN TAM ADI

Michigan’daki bu en eski yazma sayesinde yapıtın asıl ve tam ismini birinci kez öğreniyoruz. Süleyman Çelebi yapıtının ismini “Vesiletü’n-Necat” olarak ansa da bu yazmaya nazaran asıl ve tam ismi “Kitabu Vesileti’n-Necat fî Mevlidi Eşrefi’l-Mevcudat”tır. Ayrıyeten bu yazma, Süleyman Çelebi’nin yapıtının aslında yer aldığı hâlde vakitle nüshalardan çıkarıldığı anlaşılan Arapça mensur-manzum kısımları eksiksiz içeren tek nüshadır.

ASLI 800 BEYİT CİVARINDA

Kütüphanelerde Süleyman Çelebi’nin “Mevlid”inin asırlar içinde seksen-doksan beyitten bin-ikibin beyite kadar değişen hacimde nüshaları bulunuyor. Bu da metne Süleyman Çelebi’ye ilişkin olmayan birçok modülün eklenip ona ilişkin birçok modülün çıkarıldığını gösteriyor. Bu durumda asıl metni tespit etmek zorlaşıyor. Michigan’daki bu yazmadan hareketle ise Köksal ve Kütük’e nazaran, “Mevlid”in Süleyman Çelebi’nin elinden çıkan asıl halinin 800 beyit civarında olduğunu ortaya koyuyorlar.
Sadece din ve kültür tarihimiz bakımından değil lisan tarihimiz açısından da değerli olan “Mevlid”in bu en eski tarihli Michigan nüshası temel alınarak -daha evvel de pek çok bilinmeyen ya da kayıp metni birinci sefer yayınlayan- Prof. Dr. M. Fatih Köksal tarafından tenkitli metin formunda yayınlanacak.Umarım kitap bu yıl içinde çıkar da Süleyman Çelebi’nin vefatının 600. yıldönümüne yetişmiş olur.
“Ola ki rahmet kıla ol padişah
Ol Kerim ü ol Rahim ü ol İlah”

İLK DEFA ORTAYA ÇIKAN ALTI ŞİİR

lBursa’da yaşayan ve Ulucamii’de imamlık yaptığı dışında hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan Süleyman Çelebi’nin “Mevlid” dışında rastgele bir yapıtı bilinmiyor. Lakin Michigan’daki yazmasının son sayfalarında Süleyman Çelebi’nin kimi şiirleri birinci sefer bu araştırma ile ortaya çıktı. Bir kaside ve beş gazelden oluşan şiirler altı tanedir. Müelliflere nazaran, “Bu manzumeler Kuruluş Periyodu mensubu olmasına karşın Süleyman Çelebi’nin ne kadar başarılı bir şair olduğunu gösteren müstesna örneklerdir. Mevlid’in lisanı ve üslubuyla benzerlik arz eden şiirlerin birincisi Hz. Peygamber için yazılmış bir medhiye (naat), sonraki dördü ise nasihat içeriklidir. Altıncı ve son şiir ise tasavvufi bir manzumedir.” Birinci kere yayınlanan şiirlerden bir beyit ve günümüz

Türkçesine çevirisi şöyle:

“Mustafâ ışkı Süleymân’ı

kılupdur şöyle kim

Haşr olınca diyiserdür bu Süleymân Mustafâ

Mustafa’nın aşkı Süleyman’ı o hâle getirdi ki, [Süleyman’ın zannınca] mahşer günü Mustafa, [onca kalabalık ortasında kendisini göstererek] ‘İşte Süleyman bu!’ diyecektir.”

NEDEN BU KADAR ÇOĞALTILDI?

Yazarlar, Süleyman Çelebi’nin “Mevlid”inin bu kadar fazla nüshasının bulunmasını yapıtın her asırda çok beğenilip istek görmesi dışında şöyle açıklıyor:
“Bizce bundan daha kıymetli ve temel münasebeti yapıtı, cemiyetlerde makam ile okuyan “mevlidhân”ların istifadesine sunma muhtaçlığıdır. Bunların kayda bedel bir kısmı da şahsen mevlidhanlar yahut imamlarca çoğaltılan nüshalar olmalıdır. Mevcut nüshaların büyük kısmının 150-200 beyitlik veyahut 300 beyit civarında muhtasar kopyalar olduğu düşünülürse bu kısaltılmış nüshaların mevlid merasimlerinde okunacak seçme kısımlar hâlinde tertip edildiğine rahatlıkla hükmedilebilir. O denli ki araştırmalarımız sırasında eksik, kopuk yaprağı olmadığı hâlde 80-90 beyit olarak istinsah edilmiş nüshalara dahi tesadüf ettik.”

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et