Geçtiğimiz 4 Kasım, Doğan Avcıoğlu’nun vefatının 41’nci yıldönümüydü. Türkiye’de kurucusu olduğu Taraf mecmuasıyla 1960’lı yıllara damgasını vuran Avcıoğlu’nun ismi, vefatından bu denli sene geçmesine karşın çok konuşuluyor.
soL Haber müellifi akademisyen Fatih Yaşlı, “Avcıoğlu’nun aradığı neydi, biz Avcıoğlu’nda ne bulmalıyız?” başlıklı yazısında Avcıoğlu’nu andı.
“DÜNYA 1960’LARA ‘SOLUNDAN KALKARAK’ GİRDİ”
“Bugün bizi Avcıoğlu üzerine yine düşünmeye sevk eden şey akademik ya da entelektüel bir uğraş değil, bunun gerisinde direkt birtakım politik nedenler bulunuyor” diyen Yaşlı, dünyanın 1960’lı yıllara “adeta ‘solundan kalkarak’ girdiğini” yazdı ve mevzuyu Avcıoğlu’na getirdi.
“İşte Doğan Avcıoğlu ve başını çektiği Yön-Devrim hareketi bu türlü bir periyodun, Yalçın Küçük’ün tabiriyle “ağaçların bile sola gerçek eğildiği” yılların ürünüydü” diyen Yaşlı, “Avcıoğlu Türkiye’nin bu uzun on yılında daima iktidarı aradı, iktidarı bir an evvel almak ve radikal ıslahatlar aracılığıyla Türkiye’yi süratli bir formda kalkındırıp sonra da sosyalizme geçmek onun arayışının özetiydi” satırlarını yazdı.
AVCIOĞLU SOSYALİST MİYDİ
Avcıoğlu’nun iktidar arayışını anlamak için onun fikirlerini ve devrin Türkiye’sine nasıl baktığını bilinmesi ve anlanması gerektiğinin altını çizen Yaşlı, “Avcıoğlu sosyalist miydi” sorusuna şöyle karşılık verdi:
“Elbette ki sosyalistti, tarihe ve topluma bakışı net bir formda Marksizmin eseriydi, politik maksadı ise sosyalist bir Türkiye’ydi. Lakin periyodun Türkiye’sine baktığında gereğince gelişkin ve örgütlü bir emekçi sınıfı görmüyor ve bu nedenle de personel sınıfının ihtilal yapabilecek bir güçte olduğuna inanmıyordu. Öte yandan hem 1965 hem de 1969 seçimlerinin gösterdiği üzere, ona nazaran sandıktan da bir şey beklememek gerekiyordu; zira halk ‘tutucu güçlerin’ denetimi altındaydı ve bu nedenle de seçimlerde sağ partileri destekliyordu, o yıllarda sağın yeni yıldızı ise Demirel’di ve Demirel’in Adalet Partisi her iki seçimden de tek başına iktidar olarak çıkmayı başarmıştı.”
“TUTUCU GÜÇLERE” KARŞI “ZİNDE GÜÇLER”
“Tutucu güçlerin” karşısına Avcıoğlu’nun “zinde güçlerinin” geçtiğini belirten Fatih Yaşlı, “O 60’lar Türkiye’sinde temel kutuplaşmayı emekle sermaye ortasında değil, zinde güçlerle tutucu güçler ortasında görüyor; tutucu güçleri komprador burjuvazi, işbirlikçi bürokrasi ve feodal toprak ağaları biçiminde sıralarken, zinde güçlere aydınları, öğrencileri, ulusal burjuvaziyi ve elbette ki orduyu, ordu içerisinde de genç subayları dahil ediyordu. Avcıoğlu’na nazaran sosyalizme Türkiye’de lakin basamaklı bir biçimde geçilebilirdi; öncelikle emperyalizmle ve feodalizmle uğraş edilmeli, zinde güçler iktidarı almalı, akabinde kapitalist olmayan kalkınma modeliyle, yani halkı ve emeği önceleyen yeni bir devletçilik modeliyle ülke süratli bir formda endüstrileşip kalkınmalı, bunun sonucu olarak güçlenecek personel sınıfı ise ikinci evrede devreye girip sosyalizmi inşa etmeliydi. Avcıoğlu bilhassa 60’ların sonuna gerçek bu fikre çok güçlü bir formda sarıldı ve ordu içerisindeki çeşitli gruplarla alakalar kurdu; darbenin gelmekte olduğunu görüyor fakat buna müdahale edilebileceğini düşünüyor ve Amerikancı bir darbenin yerine sol bir darbenin yapılabileceğine inanıyordu. Lakin başaramadı; MİT zati çoktan ortalarına bir casus sızdırmış durumdaydı ve attıkları her adımı takip ediyordu, ordunun üst kademeleri ise mutlak manada Amerikancı ve NATO’cuydu. Bu nedenle de 9 Mart daha baştan meyyit doğmaya mahkumdu ve bir çeşit siyasi intihar hareketiydi; o intihardan üç gün sonra, yani 12 Mart’ta ise Amerikancılar darbe yapacak ve sola karşı büyük bir imha harekatına girişeceklerdi” satırlarını yazdı.
“YÖN-DEVRİM HAREKETİNE NASIL BAKMALIYIZ”
“Peki bugün Avcıoğlu ve Yön-Devrim hareketi bize ne söz ediyor, nasıl bakmalıyız Türkiye siyasi tarihinin bu en değerli figürlerinden ve hareketlerinden birine?” sorularına ise Fatih Yaşlı şu karşılığı verdi:
“Ama evvel öteki bir soruya, bugün Avcıoğlu’nun neden yine gündem olduğu sorusuna bir cevap vermemiz gerekiyor, zira bugün bizi Avcıoğlu üzerine yine düşünmeye sevk eden şey akademik ya da entelektüel bir uğraş değil, bunun gerisinde direkt birtakım politik nedenler bulunuyor.
Bu sorunun ise kolay bir cevabı var: Türkiye toplumu çoklu bir kriz konjonktüründen geçiyor ve bu konjonktür siyasetle ilgilenen halk bölümlerinde, bilhassa gençlik ortasında bir arayışı beraberinde getiriyor. Bu arayış tarihe yöneldiğinde ise tutunabileceği politik figürler ve hareketler arıyor. İşte bugün Avcıoğlu’nun tekrar keşfi de bu arayışa denk düşüyor.
CHP ve DEM Parti’nin gölgesinde kalmayan, bağımsız, ilerici, anti emperyalist, aydınlanmacı, laik, Mustafa Kemal’in ve Cumhuriyet’in gerisine düşmeyecek bir siyasi çizgi arayışında olan, mevcut sosyalist sol öznelerde örgütlenmeye ise şu an için sıcak bakmayan kalabalık ve genç bir toplam kelam konusu ve onlar şimdilerde Avcıoğlu okuyor, onun üzerinden aradıkları hatta ulaşmaya ya da tahminen onu inşa etmeye çalışıyorlar.
Peki bunun dışında kendi seküler milliyetçiliklerine sol bir sosa muhtaçlık duyan, Kürt sıkıntısını görmezden gelen, sığınmacı-göçmen sorununda Batıdaki ırkçı muadillerinden hiç de farklı olmayan ve toplumsal medyada “kanzi” diye tabir edilen genç bir toplam da Avcıoğlu’ndan kendine bir şeyler yontmaya çalışıyor mu?
Bu sorunun da cevabı evet; hasebiyle Avcıoğlu ve fikirleri bugün için bir hegemonya çabasının de modülü, taraflar Avcıoğlu örneğinde görüldüğü üzere kitleselleşebilmek ve toplumsallaşabilmek için tarihi figürleri araçsallaştırıyor, onları bugünün gündeminin bir modülü yapacak bir okumaya ve değerlendirmeye tabi tutuyorlar.”
Avcıoğlu’nun Büyükada’daki mezarı
ALTI MADDE
Yaşlı, Avcıoğlu’nun mirası ve “ne yapmalı” sorusuna şu formda karşılık verdi:
Şimdi tekrar temel sorumuza, yani bugün Avcıoğlu’nun bizim için ne tabir ettiği, 2024 Türkiye’sinde ona nasıl bakmamız gerektiği sorusuna cevap vermeye çalışalım.
Birincisi, Avcıoğlu’nun bütün düşünsel ve politik mesaisinin iktidar odaklı olduğunu, taktik ve stratejik adımlarının hepsini buna nazaran attığını unutmamak gerekiyor. Türkiye solunun büyük bir kısmının iktidar maksatlı bir siyaset izlemediği günümüzde, Avcıoğlu’nun perspektifine sarılmak, sosyalist iktidarı istemek bir mecburilik.
İkincisi, Avcıoğlu’nun iktidar perspektifine sarılmanın, sosyalist iktidarın fakat personel sınıfı ile mümkün olabileceği gerçeğini hiçbir biçimde unutturmaması gerekiyor. 9 Martçılık, cuntacılık, doruktan inmecilik vs. bunların hepsi bizden uzak olsun. Lakin şunu da unutmamak lazım: Toplumun geniş katmanlarının etrafında birleşmediği bir emekçi sınıfı uğraşının muvaffakiyete ulaşma ihtimali bulunmuyor.
Üçüncüsü, sosyalizm ismine verilecek ideolojik çabanın toplumun kalkınma, refah, güvenlik, toplumsal adalet üzere arayış içerisinde olduğu kavramlarla desteklenip pekiştirilmesi ve tıpkı 60’larda Avcıoğlu ve arkadaşlarının başardığı üzere sosyalizmin tanınan bir fikir, yeni bir akım haline gelmesi öncelikli problemimiz olmalı.
Dördüncüsü, sınıf uğraşının dolayımlanarak geliştiği kabulünden hareketle, bu çabanın yalnızca emek çabası olmanın ötesine geçip laiklik ve aydınlanma uğraşı ile birleşmesi, sınıfsal sömürünün üzerine örtülen din istismarı örtüsünün kaldırılmasının öncelikli gündem haline getirilmesi gerekiyor.
Beşincisi, Jön Türkler’den İttihatçılara ve oradan da Cumhuriyet’in ilanına uzanan siyasi çizginin içerisindeki ilerici damarı orayı aşmaya yönelik bir iradeyle birlikte sahiplenmek ve başta Mustafa Kemal olmak üzere o damara mensup figürleri bugünün ideolojik uğraşına tesirli bir halde dahil etmek son derece değerli.
Altıncı ve sonuncusu, tıpkı Yön’ün yaptığı üzere solun entelektüel takımlarının siyasete müdahale ettiği, toplumun ‘sol bu bahiste ne diyor’ sorusunu sorduğu, politik gündemi solun belirlemesine yardımcı olacak, yani hegemonya gayretinde avantaj sağlayacak irtibat ve propaganda araçlarının/yöntemlerinin neler olabileceği üzerine, teknolojideki süratli değişimi de göz önüne alarak önemli bir halde baş yormak durumundayız.
Bu hususlar daha da çoğaltılabilir ve detaylandırılabilir elbette fakat Avcıoğlu’nun politik ve düşünsel mirasını günümüze taşıyacak ve ondan bugünün çabaları için faydalanacaksak birinci akla gelenler bunlar olmalı. Devamında ise iş daha detaylı tartışmalara, kolektif akıl yürütmelere düşüyor.”
DOĞAN AVCIOĞLU KİMDİR
Doğan Avcıoğlu, 1926’da Bursa’da dünyaya geldi. Birinci ve orta tahsilinin akabinde Fransa’da siyasal bilimler eğitimi aldı. Türkiye’ye döndüğünde Ortadoğu Amme Enstitüsü (TODAİ) de asistan oldu. Merkez Bankası’nda raportör olarak çalıştı.
1956’da, AKİS ve KİM mecmuasına yazılar yazmaya başladı. CHP araştırma ünitesinde vazife aldı. Ulus gazetesinde yazılar yazdı. 1950’lerin son yıllarında iktidar-muhalefet ilgilerinin sertleştiği periyotta Akis mecmuasını yönetti. 27 Mayıs darbesinin akabinde Kurucu Meclis’te vazife aldı. Vatan ve Ulus gazetelerinde yazılar yazdı, TRT’de dış siyaset yorumları yaptı.
1961’de Mümtaz Soysal ve Cemal Reşit Eyüpoğlu ile birlikte haftalık İstikamet mecmuasını kurdu. Mecmua, Türkiye sol hareketinde değerli rol oynadı.
Yön, 1930’ların Takım hareketine misal kanılar lisana getirdi. Avcıoğlu yazılarında Kemalist ihtilali, alt yapıda dışa bağımlı sermaye ve toprak ağalarının tesiri altında kaldığı için eleştirdi.
Milli Demokratik İhtilal’in önde gelen isimlerinden olan Avcıoğlu, 4 Kasım 1983’te mide kanseri tedavisi görürken vefat etti.
Avcıoğlu, Türklerin Tarihi, Ulusal Kurtuluş Tarihi, Rejim ve İhtilal, Atatürkçülük Milliyetçilik Sosyalizm, 31 Mart’ta Yabancı Parmağı, Osmanlı’nın Sistemi isimli kitaplar yayımladı. 1969 yılında yayımlanan Türkiye’nin Düzeni kitabı büyük ilgi gördü.