Fas ile İsrail ortasında 2020’de imzalan olağanlaşma muahedesi sonrası bilhassa son devirde ilgileri daha ileri düzeye taşımaya yönelik adımların sürat kazandığı görülüyor.
İsrailli yetkililerin Rabat ziyaretleri, burada çeşitli seviyelerde Faslı bakanlar ve yetkililerle gerçekleştirdikleri görüşmeler olağanlaşma sürecinin ivme kazandığını teyit eder nitelikte.
Ancak İsrailli bakanların ve yetkililerin Fas’a gerçekleştirdikleri ziyaretlerin maksadı ve geleceğe yönelik beklentilerinin ne olduğu zihinlerde soru işareti oluşturuyor.
İki ülke ortasındaki olağanlaşma sürecine ait, kimi uzmanlar son periyotta kaydedilen ivmeye dikkati çekerken kimileri ise ilgilerin daha evvelki mutabakatlara nazaran olağan seyrinde ilerlediğini düşünüyor.
Yoğunlaşan ziyaretler ve görüşmeler
Fas, temmuz ayında İsrailli iki bakanın eş vakitli ziyaretine sahne oldu.
İsrail Adalet Bakanı Gideon Sa’ar, Faslı mevkidaşı Abdullatif Vehbi ile adalet bakanlıkları ortasında iş birliğine yönelik mutabakat zaptı imzaladı.
Faslı üst seviye yetkililerle bir ortaya gelen Sa’ar, bu kapsamda Bütçeden Sorumlu Bakan Fevzi Lakca’yla gerçekleştirdiği görüşmede, iki ülke ortasındaki ekonomik ve ticari iş birliğini güçlendirmenin yollarını ele aldı.
İsrail Bölgesel İş Birliği Bakanı Issawi Frej de Faslı yetkililerle belediye işlerinde iş birliğini geliştirmenin yolları üzerine görüşmelerde bulunan heyete başkanlık etti.
İsrail Genelkurmay Lideri Aviv Kohavi de 18 Temmuz’da Rabat’ı ziyaret ederek Faslı üst seviye askeri yetkililerle bir ortaya geldi.
Görüşmelerde, İsrail ve Fas Savunma Bakanlıkları ortasında savunma alanındaki ikili iş birliğinin güçlendirilmesi konusu ele alındı.
Pek çok alanda imzalanan anlaşmalar
İki ülke ortasındaki bağlantıların hızlanan bu temposu, güvenlik, iktisat, ticaret, turizm, bilimsel araştırma, sıhhat, kültür ve hatta spor alanında iş birliğini geliştirmeye yönelik mutabakatlar ve mutabakat zaptlarıyla sonuçlandı.
Bu adımlar, iki ülkenin, olağanlaşma nedeniyle ortaya konan yansılar karşısında rastgele bir sıkılganlık göstermeksizin olağan siyasi bağlantılara yanlışsız süratle ilerlediğinin delili.
“Fas’ın iradesi olmadan bu münasebetlerin var olması mümkün değildir”
Taza Üniversitesi Milletlerarası İlgiler Profesörü İsmail Hammudi, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Rabat ile Tel Aviv ortasında süratle ilerleyen olağanlaşmanın Arap ortak tarafından denetim edildiğini belirterek, “Fas’ın iradesi olmadan bu bağların var olması mümkün değildir. Münasebetiyle bu dinamiği denetim eden Fas’tır.” dedi.
İsrail’le olağanlaşma süreçlerini hızlandırmayı yahut yavaşlatmayı denetim eden tarafın Rabat olduğunu kaydeden Hammudi, hasebiyle İsraillilerin Fas’a gerçekleştirdiği ziyaretlerin de Rabat hükümetinden gelen davetlerle gerçekleştiğini tabir etti.
Fas makamlarının İsrail’le münasebetlerine ehemmiyet verdiğine dikkati çeken Hammudi, “İsrail Genelkurmay Lideri’nin Rabat’a ziyareti, bunun en açık delilidir.” dedi.
“ABD’nin takviyesiyle iki ülke ortasındaki olağanlaşmanın gayesi Afrika”
İsrail-Fas münasebetlerinde gelinen durumu olağanlaşmanın ötesinde “müttefiklik” olarak nitelendiren Hammudi, “Fas ve İsrail ortasındaki bağlantılar ABD’nin himayesinde ekonomik ve askeri ittifaka gerçek ilerliyor. Hatta bu ittifakın ikiliden öte çok taraflı münasebetlere dönüşebileceği bekleniyor.” tabirlerini kullandı.
İsrail Bölgesel İşbirliği Bakanı’nın Rabat ziyaretinin, Fas-İsrail-ABD iş birliğinin Afrika başta olmak üzere dışarıya taşınmasının işareti olduğunu savunan Hammudi, “ABD’nin dayanağıyla iki ülke ortasındaki olağanlaşmanın maksadı Afrika. Bu da Fas’ın bölgesel pozisyonunu güçlendirecektir.” diye konuştu.
Tel Aviv ile Arap ülkeleri ortasında hızlanan olağanlaşmanın öncelikle İsrail’in çıkarına olduğunu söyleyen Hammudi, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Fas ile İsrail ortasındaki olağanlaşma, Rabat’ın barış müzakerelerini tekrar başlatma tarafındaki taahhütlerine karşın bugüne kadar Filistin davasında en ufak bir ilerlemeyi sağlamadı. Hasebiyle Tel Aviv ile Rabat ortasındaki münasebetler İsraillilerin faydasınadır.”
İsrail’in birebir vakitte Filistin’den bağımsız olarak Arap ülkeleriyle çok taraflı bağlantılar kurmayı tercih ettiğini lisana getiren Hammudi, “İsrail, Filistin değerine Araplarla ittifaklar kurmaya çabalıyor. Bu da Arap halkları tarafından kabul görmüyor.” dedi.
İki ülke ilgilerinde yasal çerçeve oluşturulması
Tanca’daki Abdulmelik es-Saidi Üniversitesi’nde Memleketler arası Bağlar Profesörü ve siyasi analist Muhammed el-Umrani Buhabze ise iki ülke ortasındaki mevcut alakaların daha evvel üzerinde muahedeye varıldığı halde olağan seyrinde devam ettiği değerlendirmesinde bulundu.
Ziyaretlerin yoğunluk kazanmasının “acele edildiği” ya da “normalleşme sürecinde koşar adım gidildiği” manasını taşımadığını savunan Buhabze, şunları söyledi:
“Olan biteni, daha evvel iki taraf ortasında yapılan, milletlerarası muahedeler ve mukavelelerle yasal olarak kabul edilen uzlaşının çerçevesinin belirlenmesi ve kurumsallaştırılması olarak görüyorum.”
Buhabze, iki ülke ortasındaki alakaların kurumsallaşmaya, muahedeler ve mutabakat zaptlarıyla oluşturulacak yasal bir çerçeveye muhtaçlığı olduğunu belirterek, şu andaki durumun da bundan ibaret olduğunu söyledi.
Fas yalnızca İsrail’le değil öteki ülkelerle de münasebetlerini genişletmeye çalışıyor
Uluslararası bağları yöneten yeni dataların olduğuna işaret eden Buhabze, Fas’ın, gerek toprak bütünlüğü gerekse öteki çıkarlarıyla ilgili çoklu çıkarlarına hizmet çerçevesinde milletlerarası ve bölgesel arenada bir desteği olması gerektiğini söz etti.
Buhabze, bu durumun Fas’ı milletlerarası bağlantılarını genişletmeye sevk ettiğini kaydetti. Bu bağlamda, problemin yalnızca İsrail olmadığını kaydeden Buhabze, Rabat’ın, örneğin Karayipler ve Latin Amerika ülkelerine açılmaya başladığını da dikkati çekti.
Fas’ın memleketler arası seviyedeki pozisyonunu tekrar düzenlemek için stratejisini değiştirdiğini belirten Buhabze, bunu da ülkenin ulusal isteklerini gerçekleştirmek için yaptığını aktardı.
Buhabze, “Rabat, olağanlaşma suratını denetim ediyor ve yabancı ittifakların sonlarını belirliyor.” dedi.
Fas’ın savunulması gereken çıkarları ve belli bir vizyonu olduğunu, bunun da tek bir ülkeyle irtibatlı olmadığını tabir eden Buhabze, “Fas’ın ittifaklarını ve iştiraklerini çeşitlendirmesinin nedeni bu. Bölgesel ve memleketler arası alanları tekrar düzenlemek diplomatik atakları gerektiriyor.” diye konuştu.