Kazakistan’ın uçsuz bucaksız çöllerinde ağır bir hazırlık vardı. İnsanlık Soğuk Savaş ile birlikte yeni bir periyoda girmiş ve bu devir kısa müddet sonra Baykonur Uzay Üssü’nden yapılacak fırlatma ile uzay yarışının kapısını açacaktı. Takvimler 4 Ekim 1957’yi gösterdiğinde bozkır, Sputnik-1 isimli uyduyu uzaya taşıyan roketinin güçlü motorlarının çıkardığı ses ile yankılanıyordu. Baykonur’dan kilometrelerce uzakta yaşayan beşerler gökyüzüne yükselen devasa roketi izlediklerinde, tarihe “uzay yarışı” olacak geçecek periyodun başlangıcına şahitlik ettiklerini bilmiyorlardı. Sputnik-1’den kısa mühlet sonra uzaya birinci canlı, birinci bayan ve birinci erkek gönderildi. Ay yüzeyine birinci kere insan imali bir obje indirildi. Sovyetler Birliği’nin bu yarışta arayı açtığını düşünen ABD, kendine uzay araştırmalarında çığır açacak bir maksat koydu: Ay yüzeyine insan indirmek.
Dönemin ABD Lideri John F. Kennedy, 1962 yılında Teksas Houston’da bulunan Rice Üniversitesi’nde yaptığı konuşmada, “Yıllar evvel, daha sonradan Everest Dağı’nda ölecek olan büyük kaşif George Mallory’e neden oraya tırmanmak istediği sorulduğunda ‘Çünkü orada’ demişti. Evet uzay orada ve biz oraya çıkacağız. Ay ve gezegenler orada, bilgi ve barışa dair yeni umutlar orada. Ve bundan ötürü insanoğlunun şu ana kadar çıktığı en tehlikeli ve görkemli maceraya yelken açarken, Allah’ın yardımını diliyoruz” diyerek ABD’nin 1960’lı yıllar sonra ermeden Ay’a inmeyi hedeflediğini ilan etti. 20 Temmuz 1969 ise uzay araştırmalarında yeni bir sayfanın açıldığı gün olarak tarihe geçti. Apollo 11 vazifesi kapsamında Neil Armstrong ve Buzz Aldrin Ay’a ayak basan birinci beşerler oldu. Ay yüzeyine birinci adımı atan Neil Armstrong, “Bir insan için küçük, insanlık için dev bir adım” kelamlarıyla tarihe not düştü. 1972 yılında Apollo 17 vazifesi Ay yüzeyinde insanların yürüdüğü son sefer oldu. Artık insanlık ortadan geçen 50 yılın akabinde Artemis programı ile Ay’a geri dönmeye ve sonrasında daha da ileri gitmeye hazırlanıyor.
Artemis projesi daha eski birçok öteki derin uzay seyahati proje fikrini içinde barındırsa da resmi olarak 2017 yılında başladı. İlk fırlatma için 29 Ağustos 2022 tarihi belirlendi. Lakin meydana gelen motor sorunu nedeniyle fırlatma 3 Eylül 2022’ye ertelendi. İkinci fırlatma denemesi de oluşan öbür bir teknik sorun nedeniyle durduruldu. Fırlatmanın bu ay içinde yahut ekim ayı içinde yapılacağı kestirim ediliyor.
‘AY BİR LİMAN OLACAK’
Artemis’in 2020-2024 bütçesi 35 milyar dolar olarak belirlendiğini belirten astrofizikçi Dr. Selçuk Topal, bu fiyatın büyük bir kısmının harcandığı bilgisini paylaştı ve toplam maliyetin artacağını söyledi. Projenin çok uluslu olduğunu hatırlatan Topal, “Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) ve Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ortak çalışıyor. Projede gerçekleştirilmesi planlanan birçok basamak var. Bu kademeler Ay’a insansız gidiş, Ay etrafında beşerli bir yörünge denemesi, Ay’a beşerli iniş, Ay etrafında dolanan ve astronotların Ay yüzeyine iniş çıkışlarını sağlayacak uzay istasyonu inşa etmek olarak sıralanabilir” ifadelerini kullandı. Selçuk Topal, projede özel şirketlerinde bulunduğu bilgisini paylaştı ve “SpaceX Ay’a beşerli iniş sistemlerini geliştirmek için NASA ile anlaşan özel şirket oldu. Yani Artemis projesinde astronotları Ay yüzeyine SpaceX indirecek” dedi.
“Tüm bunların kulağa bilim kurgu sineması üzere geldiğini biliyorum lakin gelecekte hepsi olacak. Bilhassa bu yüzyıl içinde evvelden mümkün görmediğimiz birçok şeyin hayata geçtiğini izleyeceğiz. Artemis programında temel hedeflenenin Ay’da kalıcı üsler kurmak. Bu üsler sayesinde Ay sıçrama tahtası haline getirilecek, temel amaç ise Mars. Yani Ay daha uzaklara gidebilmek için tecrübe kazanılan bir yer olacak. Ayrıyeten uzay iktisadında kelam sahibi olabilmek için uzay madenciliğinin başladığı birinci yer olacak.” Dr. Selçuk Topal
UZAY MADENCİLİĞİNDE YENİ BİR DÖNEM
Yaklaşık 70 yıl evvel başlayan uzay yarışında bugün prestijiyle devlet ve şirket manasında çok sayıda aktör bulunduğunun altını çizen Topal, “Artemis projesi de özel şirketlerden bağımsız değil. Birçok özel şirketin ve enstitünün yapay uyduları da Artemis ile fırlatılacak. NASA bu projeyle uzay madenciliği kesiminde lojistik dayanak sağlamaya başlayacak üzere görünüyor” şeklinde konuştu. “Bu yarış devam ederken uzay madenciliğinin ilerlediğini, daha uygun teknolojilerin ortaya çıktığını ve daha verimli güç depolama sistemlerinin hayata geçeceğini göreceğiz” diyen Selçuk Topal, gelişmelerin günlük hayatı da olumlu halde etkileneceğini ekledi.
Dr. Selçuk Topal, NASA ve ESA tarafından yapılacak üs dışında farklı çalışmaların da yürütüldüğünü lisana getirdi. “Ukrayna savaşı akabinde Rusya kimi uzay çalışmalarından çekildi ancak Rusya insanlığın uzay geçmişinde değerli bir yere ve derin bir tecrübeye sahip” Selçuk Topal kelamlarını şöyle sürdürdü: “21’inci yüzyıl başından bu yana ise Çin’in atılım yaptığını görüyoruz. Yani yalnızca Artemis ile Ay’da NASA ve ESA’nın üsler kurduğunu görmeyeceğiz. Bunu Rusya ve Çin de yapmayı istiyor ve yapacaktır.”
‘HEDEF DERİN UZAY’
Artemis programının ana emelini derin uzayı keşfetmek olarak özetleyen Türkiye Uzay Ajansı Uzay Bilimleri Dairesi Lideri Prof. Dr. İbrahim Küçük de programın ABD liderliğinde global bir ittifak olarak kurulduğunu söyledi. Artemis programın kapsamında Ay’da kurulacak olan kalıcı üslerin Mars’a ulaşmak için istasyon olacağını belirten Küçük, geçtiğimiz günlerde ikinci defa ertelenen Artemis 1 misyonu hakkında, “Artemis I, SLS (Space Launch System) roketinin işleyişini test etmek için tasarlanan mürettebatsız bir misyon. SLS roketi, Orion uzay aracını burun tarafında taşıyacak. Roket, Orion’u uzaya bırakacak ve 42 günlük seyahatinin sonunda Ay’ın yanından geçecek ve 2,1 milyon km yol kat edecek” bilgisini paylaştı.
“Artık işler değişiyor. Uzay süratle daha erişilebilir hale geliyor. Gelişmekte olan ülkeler, özel şirketler bir uzay aracını fırlatabilir duruma geldiler” diyen Prof. Dr. Küçük, “Artemis ile birlikte asteroit madenciliği, Mars’a insan gönderme, devasa global uydu takımyıldızları inşa etme ve hatta uzaydan Dünya’ya Güneş gücü ışınlama projeleri de yürütülüyor” notunu düştü. Uzayın daha erişilebilir hale gelmesiyle birlikte uzay iktisadının de büyüyeceğini söyleyen Küçük, “Şu anda yaklaşık 400 milyar dolar olarak iddia edilen global uzay sanayisi yatırımlarının gelecek 10 yılın sonuna kadar 1 trilyon doların üzerinde gelir elde edebileceği varsayım ediliyor” detayını verdi.
‘ŞİMDİ 5 BİN, 10 YILDA 30 BİN OLACAK’
2021’in sonunda dünya yörüngesinde yaklaşık 5 bin faal uydu olduğunu söyleyen Prof. Dr. Küçük, “SpaceX, son birkaç yılda yaklaşık 2 bin Starlink uyduları fırlattı. Elon Musk’ın şirketinin yanı sıra Amazon, Boeing, Çin ve başkaları, alçak Dünya yörüngesinde bu tezli planlarını sürdürürlerse, bundan 10 yıl sonra gezegenimizi çevreleyen 30 binden fazla uydu olacak demektir” diyerek uzay çalışmalarının giderek artacağını vurguladı.
“Uzay çalışmalarının farklı alanlarında yatırımlar süratle devam ediyor. Ulusal önceliklerimiz doğrultusunda yatırım yapılması Türkiye’nin çıkarları açısından olumlu sonuçlar doğuracaktır. Türkiye’de uzay çalışmalarını koordine edecek kurum olan Türkiye Uzay Ajansı (TUA)’nın varlığı ve Ulusal Uzay Programı (MUP) geliştirme çalışmalarına başlaması da büyük kıymet arz ediyor.”